Inleiding
In deze paragraaf Weerstandsvermogen en Risicobeheersing geven wij op basis van een risico-inventarisatie en -simulatie inzicht in de financiële weerbaarheid van de gemeente Utrechtse Heuvelrug. Dit doen wij aan de hand van de richtlijnen uit de Nota weerstandsvermogen en risicobeheersing 2024.
Uit de analyse blijkt dat het weerstandsvermogen van de gemeente licht is gedaald ten opzichte van de laatste actualisatie bij de begroting 2024: de weerstandsratio wijzigt van 4,9 naar 4,3. Dit is vooral het gevolg van een stijging van het risicoprofiel van de gemeente. De kwalificatie van het weerstandsvermogen in de jaarrekening 2023 is met deze ratio "uitstekend" volgens algemeen geaccepteerde normen en voldoet ook aan de nieuwe norm (2,0) van de Nota weerstandsvermogen en risicobeheersing 2024.
In de deze paragraaf is een actualisatie van de risico’s en het weerstandsvermogen weergegeven. Voor de achtergrond van het risicobeleid, de risicobeheersing en het weerstandsvermogen, wordt verwezen naar de nota.
Risicoprofiel
Risico's
De doelstellingen en ambities van de gemeente kunnen worden verstoord door risico’s. Wij hanteren de volgende definitie van een risico voor bepaling van het weerstandsvermogen van de gemeente:
Risico: |
|---|
Voorbeelden van risico's zijn een cyberaanval op de digitale systemen van de gemeente, een (natuur-)ramp, of een grootschalig incident zoals brand.
Het is belangrijk dat de gemeenteraad bewust is van de risico’s en actief aan risicomanagement doet door maatregelen te nemen om de risico's te voorkomen of de gevolgen van risico's te beperken. Het doel van actief risicomanagement is te voorkomen dat een risico direct van invloed is op bestaand beleid, de uitvoering, de vastgestelde doelstellingen of de begroting.
Alle risico's die de gemeente loopt op enig moment, vormen gezamenlijk het risicoprofiel van de gemeente op dat moment. De risico's worden periodiek binnen de P&C-cyclus geïnventariseerd, geëvalueerd en geüpdatet. De meest actuele inventarisatie is per 31 december 2023. De 10 grootste financiële risico's zijn in onderstaande tabel samengevat.
Tabel 1: Belangrijkste financiële risico's | ||||||
Risico-nummer | Risico | Gevolgen | Maatregelen | Kans | Financieel gevolg | Invloed |
|---|---|---|---|---|---|---|
R373 | Een hack of inbraak van de digitale bestanden en geautomatiseerde systemen van de gemeente. | Financieel - Kosten van het uitwijken voor de voorzetting van de dienstverlening en kosten van herstel van dienstverlening en gegevens. Mogelijk een boete van de AP indien de gemeente nalatig of onzorgvuldig heeft gehandeld., Imago - Gegevens kunnen door kwaadwillenden worden misbruikt. Een hack of inbraak schaadt het vertrouwen in de gemeente van inwoners en instellingen in die hun gegevens hebben toevertrouwd aan de gemeente. | In voorbereiding - Het vaststellen van beveiligingsbeleid en het nemen van diverse maatregelen zoals toegangsbeheer, back-up procedures, opleidingen, communicatie en het uitvoeren van audits. | 30% | max.€ 4.000.000 | 23.77% |
R391 | (Gekwalificeerd) personeel is moeilijk verkrijgbaar, noodzakelijke duurdere inhuur. | Financieel - Tekort aan capaciteit, ervaring en kosten van duurdere inhuur., Kwaliteit - | 70% | max.€ 1.600.000 | 14.89% | |
R374 | Juridische aansprakelijkheidstelling in het algemeen. De maatschappelijke ontwikkeling is dat inwoners en instellingen de overheid meer aansprakelijk stellen voor genomen of niet genomen besluiten en veronderstelde geleden schade. | Financieel - Kosten van juridische bijstand en schadeclaims., Imago - Juridische aansprakelijkheidstelling in de publiciteit kan negatieve invloed hebben op het vertrouwen van inwoners en instelling in de gemeente. | 50% | max.€ 800.000 | 8.99% | |
R349 | Door klimaatverandering meer stormschade en wateroverlast in de openbare ruimte bijv. bomen. Voorbeeld: valwind. | Financieel - extra kosten voor herstellen stormschade en wateroverlast | In voorbereiding - Door te kiezen voor een goede groeiplaats inrichting voor bomen kan dit risico worden beperkt. | 50% | max.€ 1.000.000 | 5.63% |
R378 | De kosten van verbonden partijen zijn hoger dan in hun begroting is voorzien. | Financieel - De bijdragen van de gemeente aan verbonden partijen (ruim € 17 mln. per jaar) zijn hoger dan in de gemeentebegroting is voorzien. | In voorbereiding - Minimaal 2x per jaar (begin, halverwege of eind van het jaar) de verbonden partij monitoren op de ontwikkeling van risico's en financiele gevolgen via begroting, tussentijdse rapportages en jaarrekening. Nota Verbonden Partijen is nog niet vastgesteld. Dit komt in 2024. | 50% | max.€ 500.000 | 5.59% |
R394 | Tijdelijke middelen van het Rijk, aangewend voor dekking van structurele personeelskosten, vervallen. | Financieel - | 50% | max.€ 450.000 | 5.05% | |
R380 | Prijsstijgingen als gevolg van marktontwikkelingen niet voorzien in de begroting | Financieel - Dekkingsproblemen bij de begroting. | 40% | max.€ 410.000 | 3.70% | |
R395 | Extra inhuur juridische capaciteit als gevolg van meer WOO-verzoeken en klachten. | Financieel - Meer inhuur nodig. | In voorbereiding - Wordt meegenomen in de Kadernota. | 80% | max.€ 200.000 | 3.60% |
R396 | Stijging kosten onderhoud vastgoed - Hogere kosten van onderhoud en vervanging. | Financieel - Budgetten voor uitvoering vastgestelde taken te laag., Kwaliteit - Kwaliteit vastgoed | 50% | max.€ 300.000 | 3.37% | |
R401 | Belastingdienst merkt de gemeentelijke activiteit grondexploitaties aan als Vpb plichtig. Over winstgevende grondexploitaties wordt een Vpb aanslag opgelegd van ongeveer 25% over de winst. | Financieel - | 20% | max.€ 700.000 | 3.13% | |
Toelichting tabel:
Het maximale financiële gevolg van bovenstaande tien grootste risico's is € 10,0 mln.. Voor de overige risico's is het maximale financiële gevolg € 3,5 mln. Het totale maximale financiële gevolg van alle risico's bedraagt per 31 december 2023 € 13,5 mln.
Benodigde weerstandscapaciteit
De benodigde weerstandscapaciteit wordt berekend aan de hand van de geïnventariseerde financiële risico’s en de zogenaamde ‘Monte Carlo simulatie’. Dit is een statistische risicosimulatie waarbij rekening is gehouden met de kans op voordoen van een risico en het ingeschatte financiële effect, met de aanname dat de risico’s zich niet allemaal gelijktijdig en in hun maximale omvang voordoen.
Voor het bepalen van de benodigde weerstandscapaciteit is een Monte Carlo simulatie uitgevoerd met een waarschijnlijkheidspercentage van 90%. Hieruit volgt dat met een waarschijnlijkheid van 90% kan worden gesteld dat de benodigde weerstandscapaciteit € 7,3 mln. bedraagt.
Beschikbare weerstandscapaciteit
De totale beschikbare weerstandscapaciteit bestond tot en met begrotingsjaar 2023 uit de algemene reserve, de onbenutte belastingcapaciteit en de stelpost onvoorziene uitgaven. Met de Nota weerstandsvermogen en risicobeheersing 2024 wordt de onbenutte belastingcapaciteit buiten beschouwing gelaten voor het bepalen van de beschikbare weerstandscapaciteit gelaten. Dit is toegepast op de berekening in deze paragraaf.
Tabel 2: Berekening beschikbare weerstandscapaciteit | (Bedragen x €1.000) | ||
Omschrijving | Jaarrekening | Begroting 2023 | Jaarrekening |
|---|---|---|---|
Algemene reserve (Vrij aanwendbaar) | 18.701 | 13.173 | 31.740 |
Onvoorziene uitgaven | 0 | 124 | 0 |
Onbenutte belastingcapaciteit | 6.381 | 6.381 | 0 |
Totale weerstandscapaciteit | 25.082 | 19.678 | 31.740 |
Beoordeling van het weerstandsvermogen
Om te bepalen of het huidige weerstandsvermogen toereikend is, wordt de benodigde weerstandscapaciteit (die uit de risicosimulatie voortvloeit) afgezet tegen de beschikbare weerstandscapaciteit. De uitkomst van deze berekening vormt het weerstandsvermogen en wordt uitgedrukt in een ratio.
Berekening:
Ratio weerstandsvermogen = | Beschikbare weerstandscapaciteit | = | € 31.740.000 | = 4,33 |
|---|---|---|---|---|
Benodigde weerstandscapaciteit | € 7.337.000 |
Daarbij geldt: hoe hoger de ratio, hoe groter het vermogen om weerstand te bieden aan de financiële gevolgen van optredende risico’s.
Voor de beoordeling van de ratio wordt een norm gehanteerd die door bureau Naris in samenwerking met de Universiteit Twente is ontwikkeld. Deze norm wordt landelijk veel toegepast door gemeenten. Op basis van de landelijke norm kwantificeren we het weerstandsvermogen als 'Uitstekend'.
Tabel 3: Berekening ratio weerstandsvermogen: | (bedragen x € 1.000) | ||
Omschrijving | Jaarrekening | Begroting 2023 | Jaarrekening |
|---|---|---|---|
Beschikbare weerstandscapaciteit | 25.082 | 19.678 | 31.740 |
Benodigde weerstandscapaciteit | 6.519 | 6.907 | 7.337 |
Ratio weerstandsvermogen | 3,85 | 2,85 | 4,33 |
Tabel 4: Weerstandsnorm | ||
|---|---|---|
Waarderingscijfer | Ratio | Betekenis |
A | > 2.0 | Uitstekend |
B | 1.4-2.0 | Ruim voldoende |
C | 1.0-1.4 | Voldoende |
D | 0.8-1.0 | Matig |
E | 0.6-0.8 | Onvoldoende |
F | < 0.6 | Ruim onvoldoende |
Financiële kengetallen
Kengetallen | Realisatie | Begroting | Realisatie | |
|---|---|---|---|---|
2022 | 2023 | 2023 | ||
1a. Netto schuldquote | 72,6% | 79,3% | 67,8% | |
1b. Netto schuldquote gecorr. voor alle verstrekte leningen | 71,2% | 77,9% | 66,3% | |
2. Solvabiliteitsratio | 17,2% | 17,5% | 22,2% | |
3. Grondexploitatie | 2,5% | 1,9% | 1,0% | |
4. Structurele exploitatieruimte | 12,1% | 8,7% | 8,9% | |
5. Gemeentelijke belastingcapaciteit | 126,5% | 116,2% | 117,8% |
Financiële kengetallen
De financiële kengetallen zijn voorgeschreven door het BBV (Artikel 11 Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten ) . Voor de gehanteerde formules en berekeningen verwijzen wij naar de Regeling vaststelling wijze waarop kengetallen worden vastgesteld en opgenomen in begroting en jaarverslag provincies en gemeenten .
Onderstaand een korte duiding per kengetal van de ontwikkeling in 2023.
De netto schuldquote
De nettoschuldquote is vooral afgenomen als gevolg van een daling van de netto schulden (bruto schulden - financiële bezittingen) en een hoger totaal batenniveau.
De netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen
Hiervoor geldt dezelfde toelichting als voor de netto schuldquote (ongecorrigeerd), waarbij de gecorrigeerde quote altijd lager is omdat deze inclusief een extra categorie financiële bezittingen (verstrekte leningen) wordt berekend.
De solvabiliteitsratio
Omdat de schulden zijn afgenomen en de eigen reserves zijn toegenomen, is de solvabiliteit, de verhouding tussen eigen vermogen en balanstotaal, gestegen.
De grondexploitatie
De gemeente beschikt in aantal over weinig grondexploitaties en per grondexploitatie over relatief kleine projecten in volume en geld. Door uitstel van de oplevering van exploitaties en herberekening van lasten en baten, dragen de exploitaties relatief minder bij aan de baten dan in 2022 en volgens de begroting verwacht.
De structurele exploitatieruimte
Met de extra (structurele) lasten voor het Uitvoeringsprogramma, is de structurele exploitatieruimte gedaald.
De belastingcapaciteit
Deze maatstaf voor de belastingdruk die een huishouden heeft voor OZB, riool- en afvalstoffenheffing is hoger dan het landelijk gemiddelde (118%), maar ten opzichte van 2022 (127%) sterk gedaald omdat de tarieven van de gemeenten zijn gedaald en landelijk zijn gestegen.
Beoordeling kengetallen in relatie tot de financiële positie
De financiële positie is door toename van het eigen vermogen, als gevolg van toevoeging van het resultaat 2023 aan de algemene reserves, en het resultaat 2023 in combinatie met een afname van de schulden, verder verbeterd in 2023 ten opzichte van 2022 en behoorlijk goed. Dit is voor de komende jaren een goede uitgangspositie, gegeven de investeringsopgaven die er zijn (IHP en de fysieke omgeving), en de verlaging van de uitkering Gemeentefonds die het Rijk vanaf 2025 heeft ingeboekt. Indien die verlaging structureel blijft, dan zijn hoge reserves geen oplossing voor de structurele tekorten die verwacht worden.